Mt. Victoria le Chin Miphun

Mt. Victoria le Chin Miphun

(Ka Diary)

Ṭhinṭhang Phu, Mt. Victoria ah kan kai. Kan khuallam le kan i timhtuahnak kong ṭial kai tim lem lo. Ka lungfahnak le ka siaherh bia cheukhat pawl tu kha comcareilo in ka hun tian hna.

Mt. Victoria Min Sullam

Mt. Victoria, tihi British chan ah rak sakmi min a si. Mirang chan ah ral an rak tei hna tik paoh ah “Victory, Victoria, tbt. in minsak le theih camcinnak lungphun asiloah hmahthahnak, i cinkennak tete an rak tuah ṭheo. Anmah Kanpetlet nih cun “Khuanusum” an ti. Micheukhat nih “Khawnumtung, Khonumtung, Khuanumtun, Khuanumzun” tiah an ṭial. Ataktak ahcun “Khuanusum” ti a rak si. “Khuanu, ti cu Tlang vialte nu, a liannganmi Nu/tlang (the Great Mountain) tinak a si. Kawlte nih an i thawh riangmang i “Khuanu kha, Nat Ma; Sum kha tlang (Khuachia bawinu tlang= Nat Ma Taung) an ti---cucu nihin tiang in Victoria tlangah signboard taar a si lan.

A umnak, asan, le tuanbia tawi

Mt. Victoria cu Chin ramkulh thlanglei Kanpetlet ram ah a ummi a si. Kanpetlet, Mindat le Matupi ram hna nih an karceh. 1936 kum ah Baw Li Moe tuupi (Baw Li Moe Forest) tiah an rak kawh. 1997 kum ah National Park siding ah an rak chuahpi i 2010 kum ceo ah lungtlin hnatlaknak ngeih a si. 2012 kum ah ASEAN Heritage Park ah cohlan a si fawn.

Mt. Victoria cu 176,300 acres, 70346 meters a kau (Kanpetlet peng=29530 acres, Mindat peng=133970 acres, Matupi peng=12800 acres). Asan hi pe 10,200ft. a sang, tiah kan rak theih tawn. Cheukhat nih cun, pe 10,017/18 asang, tiah an ti. Asinain, signboard an taar ning ahcun asan hi “pe 10,500ft. le 3053meters” asang tiah an ṭial. A fiangfai lo ngai, felfai deuh in tah a hau hnga.

Mt. Victoria Cu Chinmi Kan Mithmai Asi Te Lai

Mount Victoria cu Kawlram chungah tlangsang bik a 2nak a si. Pakhatnak cu Kachin ram um,  Mt. Hkarkaborazi (Highest Mountain Peak,19315ft.) a si. November thla zingka cu si kaw, khuadi le chuum an kiang deuh rih lo caah fing le tlang an fiangfai lo ngai. Keimah ka hmuh tawk ahcun fing/tlang hi thuat kua leng tiang a lang kho.

Mt. Victoria hi tlangdang he ailo lo. Tlangsang dangdang cu lungpang le lungsavo/lungdaap lawngte an si. Mt. Victoria tu cu vawleisa (mesa/ta) bak a si i Vawleisa in vawleicung ah asang bikmi tlang a si. Ramchung ramleng minung zong thong tampi an kai cang. Kanmah kan um chung hmanh ah ramdang minung 10 leng an kai. “Mt. Victoria hi vawleipi nih theihmi (World Recognized) dingah an thim nain, lam an pemh, ramsa an kah, mei an duah caah nihin tiang vawleipi nih theihpi mi minthang a si kho thai lo” tiah ka u Salai CBT nih a ka chimh.

Asinain, hmailei ahcun mithmai a kan ngeihtertu a si te lai. Tlangpar tiang motor a phan. Ramdang minung (foreigners) tampi nih hmuh le kai an duh, an kai fawn. Mi tampi nih hmuh le kai an duh chin lengmang te lai. Cun, hi Mt. Victoria tlang hi tuupi, ramhual a ṭha tuk hringhran. Maang dut, hring dut in ai suang. Zoh ah lung a hmui. “Vawleicung ah acii a mit cang rua an timi vaa phun zong a um. Cakei lianlian le fung zong an um rih kho” an ti. Ramdangmi ca ko ah lunglut taktak a si. Khuami (deta-khan) a simi Kanpetlet pawl ca ko ahhin chawleh chawhrawlnak caah lam a awng chin lengmang te lai (Atu dirhmun ahcun, Kawlram chungah sifak bik ramkulh cu Chin ramkulh a si. Cu lak hmanh ah Kanpetlet hi sifak bik peng a si).

Ka Lungfah Khunnak

Tlangpar kan phan. Ka ruahning a si ti lo. Asannak bik hmun hnih bak ah pura (pagoda) le milem (idol) an chiah ko ai. Ahote dah hihi a chia, tiah kan hal hna. “969 timi, Ma-Ba-Ta (Amyo-Bata-Tatanar) pawl an si. Phundang cun, Phunveng Upadi Tawlrel Phu (Myo-soneh-Upadi Phu) pawl an rak si ai. Phundang deuh cun, mihrokhrol, U Aung Tawng le a miṭhi laalaang pawl, an rak si.

Aniam deuhnak ah puda an dirh

Asannak bik tlangpar ah tlakrawh an tian riangmang i milem cu toh an timh. Khuami nih an duhlo an theih caah hmundang deuh ah an toh. Cu milem tohnak caah cun rawn deuh seh, tiah an cawh riangmang i pe 3 dengmang an cawh. Mt. Victoria cu 10,200ft. asang hei ti ko usih. Pe 3 an cawh caah pe 10,197ft. lawng asang cang, tinak a si hnga---iangpuang an si. Mt. Victoria or Khuanusum cu “Nat-Ma-Taung” an ti riangmang i an milem pi cu an toh ko cu teh.

 

Asan bik nak hitihin an toh

Hi tan ahhin anmah Kanpetlet mi a kan zuultu ahhin Kawl biaknak a biami an um. Anmah (Kawl biakak a biami) lila hmanh nih an duh hrimhrim lo. An lungfahnak tampi an chim. Aruang cu khuami (deta-khan) lungtlinnak tel loin an tuahmi ruang ah siseh, Chinram cu Khirhfa ram a si caah, Kawl biaknak nih a khuhchilh loding duhsaknak he an chimmi a si.

Biabeuh

“Kan chim voihra, kan tlawn Hranhring” ti ṭheo. Ka chim rih lai. Naite ah J.P. Biak Tin Sang nih a phunmi Vailamtung (Hakha ah) zong phur timh a si. Chinram ah Vailamtung zeizatdah an kan phurpiak cang zong kha philh awk a ṭha lo. Amyo-bata-tatanar, timi phung nih nenh a kan timh cang. “Kawl miphun, Kawlca le holh, Kawl biaknak” in kan ram cu uk, pen le hramhram in namhnuul timh chin lengmang kan si.

Chin ramkulh cu Kawlram ah sifak bik kan si. Siizung tha kan ngei lo. Sehzung kan ngei lo. Vanlawng bual kan ngei lo. University sianginn kan ngei lo. Lam a tha lo. Kanmah ram ah kan holh le ca, nunphung kilvennak le cawnnak nawl tling taktak kan ngei lo. Minauta kan si. Namneh mi kan si. Pheu mi kan si. Zomhtaih mi kan si. 

Hi bantuk caan ahhin zeidah na tuah khawh ve, ka tuah khawh ve. “Laimi cu kan pupa chan in miraltha kan si. Li le cantiang in ralhrang a nam ngammi kan si” ti chim lengmang le thang ichuah lengmang caan a si ti rua lo hih. Kan pupa tuanbia hei i chuankhan tung i mah vial ralchiat caan a si ti lai lo dakaw. Lungfah caan a si cang. Kanmah le zawn cio in kan dir caan a phan cang ko lo maw---a tuak pah ikpak nih cun biatak chuah deuh kan hau cang. Abik in, hi kongah CHRO zong tuanvo tampi an ngei, tiah ka ruah.